متن کامل «پوپول وُه» کتاب مقدس قوم مایا _ مقدمه

فهرست مطالب

پوپول وُه

كتاب مقدس قوم مايا

كه پيش از كشف قاره آمريكا توسط کریستف كلمب موجود بوده است

ترجمه: هادي قرباني

(مدیر سایت ایپابفا)

www.epubfa.ir

بر اساس ترجمه دنيس تدلاك

اين کتاب ترجمه‌ای است از:

Popol Vuh: The Mayan Book Of The Dawn By: Dennis Tedlock

مقدمه مترجم

پوپول وُه (پوپول ووه) یا (پوپول ووخ)، کتاب مقدس قوم کيچه مايا و برجسته‌ترین اثري است که از تمدن‌های باستاني قاره آمريکا بر جاي مانده است. اصل اين کتاب در روزگاران کهن، پيش از آنکه کریستف کلمب قاره آمريکـا را کـشف کنـد بـه خط هيروگليف نگاشته شده بوده است اما نسخه مذکور درگذر روزگار از ميان رفتـه اسـت. پوپـول وه شـرح اساطير، سنت‌ها و تاريخ قوم کيچه مايا است. در اين کتاب با نسخه‌ای ديگر از داستان آفرينش، شرح خلقت انسان، شرح طوفان عالم‌گیر و سفر به عالم زيرين روبرو هستيم که به‌گونه‌ای شگفت‌آور يـادآور میراث‌های همتاي خود در آن‌سوی اقيانوس است.

کشف پوپول وه

پوپول وه وجود خود را مديون شخص ناشناسي است که در قرن شانزدهم، متن اين اثر را به حـروف لاتـين آوانگاري کرده است. در اوايل قرن هجدهم، کشيشي اسپانيايي به نام پدر فرانسيسکو خيمنز اين نـسخه را یافته و نسخه‌ای ديگر از آن تهيه کرد و ترجمه‌ای به زبان اسپانيايي به آن افزود. شرح پدر خيمنـز قدیمی‌ترین شرح باقی‌مانده از اين اثر است. اما پوپول وه عملاً تا اواسط قرن نوزدهم براي اهل علم ناشـناخته بـود.

در اين قرن دو جهانگرد اروپايي به نام‌های کارل شرزر و ابه شارل اتين براسـو دو بوربـورگ نخـستين ترجمه‌های اسپانيايي و فرانسوي اين کتاب را در وين و پاريس منتشر کردند. نسخه پدر خيمنز به فراموشـي سپرده شد تا اينکه آدريان رسينوس دوباره نسخه مذکور را در سال ١٩٤١ کشف و ترجمه‌ای معتبر از آن به زبان اسپانيايي را منتشر ساخت.

صاحبان پوپول وه

پوپول وه شرح اساطير و تاريخچه قوم کيچه مايا در گواتمالا است. تاريخ مايا بـه سـه دوره ماقبـل کلاسـيک، کلاسيک و پسا کلاسيک تقسيم می‌شود. دوره ماقبل کلاسيک از حـدود ٢٥٠م – ٢٠٠٠ پ.م ادامـه يافـت.

دوران کلاسيک از ٩٠٠- ٢٥٠ ميلادي و دوران پساکلاسيک از سال ٩٠٠ ميلادي تـا سـال ١٥٢٤ کـه در آن فاتحان اسپانيايي به گواتمالا رسيدند. مردمان کيچه مايا در قـرن سـيزدهم مـيلادي حکومـت خـويش را در گواتمالاي کنوني پایه‌گذاری کردند در زمان پادشاهي کيکاب (١٤٧٥-١٤٣٥ م) به اوج قدرت خود رسـيدند.

در زمان حکومت وي قلمرو کيچه مايا از گواتمالا تا مکزيک گسترش يافت و سـاير اقـوام مايـا ازجمله اقـوام

Francisco Ximénez
Carl Scherzer
Charles Étienne Brasseur de Bourbourg
Adrian Recinos

تسوتوخيل، کاکچيکل و مام را تحت فرمان خود درآوردند. ماياها کاخ‌ها و اهـرام عظيمـي از خـود برجـاي نهادند و تنها مردمي بودند که پيش از کشف قاره آمريکا داراي نظام نوشتاري کاملي بودنـد. هـرم تيکـال در شمال گواتمالا از هرم‌های بزرگ آن‌ها است. پايان امپراتوری مايا مقارن با سال ١٥٢٤ م. بود. در ايـن سـال پدرو دو آلوارادو از سرداران هرناندو کورتز، فاتح اسپانيايي، گواتمالا را تسخير و به حکومت آن‌ها خاتمه داد. اما اين پايان کار مردم کيچه مايا نبود. چراکه مردم کيچه هنوز هم در گواتمالا به زندگي خـود ادامـه می‌دهند و پوپول وه هنوز هم کتاب ملي و مقدس آن‌هاست.

ترجمه‌های مدرن پوپول وه

از زمان براسو و شرزر تاکنون، پوپول وه به زبان‌های بسياري ترجمه شـده اسـت. ترجمـه اسـپانيايي آدريـان رسينوس هنوز يک منبع عمده است. ترجمه انگليسي دليا گوئتز از ترجمه رسينوس نيز منبع مهمـي تلقـي می‌شود. ساير ترجمه‌های انگليسي پوپول وه شامل ترجمه‌های مونرو ادمونسون و دنـيس تـدلاک اسـت.

ترجمه تدلاک شايان توجه است چراکه تدلاک در شرح و تفسير محتواي آن از نظرات يک کاهن کيچه به نام آندرس شيلوخ بهره برده است. آلن ج. کريستنسون نيز دو ترجمه، يکي کلمه به کلمـه و ديگـري روان از اين اثر را منتشر ساخته‌اند. ترجمه‌ای عربي از اين اثر نيز با عنوان «کتاب المجلس: الکتاب المقدس لقبائل الکيتشي – مايا: بوبول فوه» به قلم صالح علماني موجود است. ترجمه فارسـي حاضـر مبتنـي بـر ترجمـه دنيس تدلاک است و در پاره‌ای موارد ازجمله نگارش نام‌ها از ترجمه کريستنسون استفاده شده است.

ترجمه کنوني:

در ترجمه اين اثر به زبان فارسي مترجم بر آن بوده است که مفاهيم اصلي کتاب را با نهايت دقت منتقل سازد.

مأخذ اين ترجمه متن انگليسي دنيس تدلاک، استاد انسان‌شناسی و اديان دانشگاه بوسـتون، اسـت. تـدلاک زبان‌اصلی پوپول وه را آموخته و متن اثر را مستقیماً از زبان کيچه ترجمه کرده اسـت، مـضاف بـه اينکـه در تلاش‌های خود از راهنمایی‌های اهل اين زبان بهره گرفته است، هرچند ترجمه‌های گوئتز و کريستنسون در مقايسه با آن روان‌تر و داستان گونه‌تر است. گاهي اوقات تفاوت‌های فاحشي بين اين سه ترجمه وجود دارد که می‌توان آن‌ها را به تفاوت برداشت مترجمان نسبت داد، افزون بر اينکه پوپول وه به سبکي والا و فاخر نوشـته

Pedro de Alvarado
Hernando Cortez
Delia Goetz
Munro Edmonson
Dennis tedlock
Andrés Xiloj
Allen J. Christenson

شده است که انتقال آن ممکن است چندان راحت نباشد. کريستنسون در مقدمه خود بر پوپول وه می‌نویسد:

«پوپول وه نه‌تنها به لحاظ تاريخي و اساطيري مهم‌ترین متن مايا است بلکه يک اثر ادبي والا است که در قالب شعري غني و فاخر سروده شده است. از اين لحـاظ می‌توان آن را با ديگر اشعار حماسي جهان باستان همچون رامايانا و مهابهاراتاي هنديان يـا ايلياد و اوديسه يونانيان مقايسه کرد. شعر کيچه مبتني بر قافيه يا اوزان بحـري نيـست بلکه مبتني بر چينش مفاهيم در قالب ساختارهاي متوازي نوآورانه و حتي تصنعي است و کمتر پيش می‌آید که نویسنده‌ای حاضر باشد اندیشه‌ای را بدون افزودن آرایه‌هایی همچون مفاهيم مترادف، استعاره يا نعت‌های توصيفي بيان کند ….. کتاب‌هایی همچـون پوپول وه صرفاً شرحيات تاريخي خشک نبود بلکه اعلان عمومي هدف آفرينش جهـان و جايگاه انسان در آن بود.»

وي در نقد برخي مترجمان می‌افزاید:

«زيبايي شعر کيچه ممکن است در ترجمه به زبان‌های اروپايي نازيبا و تکرارگونه بنمايد. در گذشته برخي مترجمان از ماهيت شعري پوپول وه بويژه کاربرد آرايه تـوازي در آن غافل شده يا به کنه آن پي نبرده‌اند وسعي کرده‌اند با حذف کلمات، عبارات يـا حتـي کل بخشهايي که غير ضروري می‌نمود حشو و زوائد ظاهراً بـي مـورد آن را اصـلاح کنند. اگرچه اين امر بي ترديد داستان را روان و خواندنی‌تر می‌سازد و بـا ميـل مـا انسانهاي امروزي نسبت به ساختار خطي طرح داستان هماهنگ‌تر اسـت امـا از مميـزه ادبيات والاي کيچه می‌کاهد. ولچ (Welch) اشاره می‌کند که «در بافت بسياري از متون کهن، تکرارگويي و حتي حشو، بيشتر يک قاعده است تا يک استثنا.»

به اين ترتيب درک کامل محتواي پوپول وه ممکن است در نخستين مرتبه ممکن نباشـد و احتمالاً نيازمنـد مرور دوباره است.

محورهاي اصلي پوپول وه:

نسخه برجاي مانده از پوپول وه داراي هيچ بخش بندي نبوده است اما مولفان به پيروي از براسو دو بوربـورگ با هدف تسهيل مطالعات تطبيقي، متن پوپول وه را بعضاً به چهار يا پنج بخـش تقـسيم کرده‌اند. ترجمـه تدلاک مشتمل بر پنج بخش است:

بخش اول:

مقدمه

آفرينش زمين، گياهان و جانوران

ناتواني جانوران از تکلم کردن

آفرينش نخستين انسان از گل

آفرينش دومين انسان از چوب

وقوع طوفان و نابودي انسانهاي چوبي

***

بخش دوم:

تکبر هفت طوطي، سيپاکنا و زلزال

شکست ايشان به دست خوناخپو و شبالانکه

حکايت چهارصد پسر

***

بخش سوم:

تولد يکان ميمون و يکان هنرمند

رفتن يکان خوناخپو و هفتان خوناخپو به جهان زيرين و مرگ آن‌ها

خلقت خوناخپو و شبالانکه از آب دهان پدر

شرح زادن خوناخپو و شبالانکه

مسخ شدن يکان ميمون و يکان هنرمند

رفتن خوناخپو و شبالانکه به جهان زيرين

آزمایش‌های شيبالبا

مردن و دوباره زنده شدن خوناخپو و شبالانکه

معجزات خوناخپو و شبالانکه

شکست سروران شيبالبا

مرگ خوناخپو و شبالانکه

***

بخش چهارم:

آفرينش چهار انسان نخستين و همسرانشان از ذرت

قدرت‌های خارقالعاده چهار انسان

دگرگون شدن زبانها

يافتن آتش

آغاز قرباني انسانها

طلوع فجر قريب و تبديل شدن جانوران نخستين به سنگ

نبرد قبايل با چهار انسان

مرگ چهار انسان

***

بخش پنجم:

سفر به شرق، به سرزمين مادري

رسيدن مردم کيچه به حصار خارستان، ريشگاه و گنده ناي

تبارشناسي قبايل کيچه